Piše: Timothy Garton Ash, Vijesti.me

Nikada više“, poručivali smo i poslije Drugog svjetskog rata, i poslije Ruande i poslije Bosne. Onda se ponovo desilo. I još jednom. U građanskom ratu u Siriji izginulo je, prema posljednjim procjenama, gotovo 70.000 osoba, četiri miliona Sirijaca imaju potrebu za humanitarnom pomoći, oko dva miliona je raseljeno, a do milion i po je izbjeglo iz zemlje. UNICEF je saopštio da među onima kojima je potrebna pomoć ima gotovo tri miliona djece. Ovo je jedna od najvećih humanitarnih tragedija u skorijoj istoriji. Ako se ne zaustavi, ove brojke bi mogle rapidno porasti. Uskoro ćemo dobiti Somaliju na Sredozemlju.

Populacija Sirije je prije početka oružanih sukoba 2011. bila približna broju stanovnika Jugoslavije pred rat 1991. godine. U toku naredne decenije ratovanja u bivšoj Jugoslaviji preko 100.000 ljudi je poginulo, a nekih četiri miliona je raseljeno. U samo dvije godine, Sirija se približava brojki za koju je bivšoj Jugoslaviji trebalo deset godina.

Zašto riječ „Sirija“ nije danas na našim usnama?

Prije dvadeset godina, 1993, svi su govorili o Bosni. Prije deset godina, 2003, svi su govorili o Iraku.

Ujedinjene nacije su, u međuvremenu, usvojile doktrinu „odgovornost da štitimo“ kao odgovor na ono što se desilo u Jugoslaviji i u Ruandi. Ukoliko se odgovornost za zaštitu ne odnosi na humanitarnu katastrofu u Siriji, gdje se onda odnosi?

A onda mi se, usljed ohrabrujuće vijesti o sporazumu Srbije i Kosova - koji je osigurala visoka predstavnica EU za spoljnu politiku Ketrin Ešton – javila uznemirujuća misao: koliko bi se stvari drugačije odvijale da je Sirija u Evropi, a Srbija na Bliskom istoku?

U najgorem slučaju, to ukazuje da za Evropljane jedan život u arapskim zemljama ne vrijedi kao jedan u Evropi. Da ne pominjemo afrički život: 5,4 miliona ljudi poginulo je u oružanom sukobu u Demokratskoj Republici Kongu od 1998, što čini sve ratove blijedim u poređenju s ovom afričkom državom. Bilo da je riječ ili ne o podsvjesnom rasizmu, očiglednu razliku čini to što su ljudi koji su umirali u bivšoj Jugoslaviji bili Evropljani, dok su u Iraku mnoge zapadne zemlje imale svoje trupe.

Moralnije objašnjenje sporne razlike između Srbije i Sirije je što je Evropa, pošto je uspjela da uvuče sve druge u dva svjetska rata, definisala sebe kao kontinent mira. Tako da su rat i genocid na evropskom tlu „narušili“ takav identitet Starog kontinenta. Mi, u ostatku Evrope, i dalje smo dopuštali da drugi Evropljani u velikom broju ginu i gube svoje domove, dok su naši takozvani lideri patetično izjavljivali da je „kucnuo evropski čas“ - ali nam je barem bilo stalo.

Sirija je, kao glasi poznata fraza, udaljena zemlja o kojoj ništa ne znamo. Naši muškarci i žene tamo ne ginu – osim nekoliko ratnih izvještača, evropskih džihadista i avanturista. Ali postoji još jedan razlog zašto nismo ušli u žustru javnu debatu kakva je vladala o Bosni i Iraku: niko ne zna šta da radi u vezi sa njom.

U Bosni, Evropa je imala jasnu predstavu konflikta i dovela je sve strane za pregovarački sto. Na Kosovu je primijenjena oružana sila. Trinaest godina kasnije, stvaranje novih odnosa između Srbije i Kosova potpomognuto je stimulansom eventualnog članstva u Evropskoj uniji.

Pojedine države, naročito SAD, Velika Britanija i Francuska, zabrinute su da bi, ukoliko EU dopusti naoružavanje Sirije, balans snage prešao na stranu pobunjenika – ispravka: pravih pobunjenika, a ne onih bliskih Al Kaidi. Zatim bi mogli posredovati u tranziciji u neku novu, post-asadovsku Siriju.

Džulijen Barns-Dejsi iz Evropskog savjeta za spoljnu politiku smatra da se to neće lako dogoditi. Ne samo što će Asad nastaviti žestoko da se bori. Ne samo da će imati podršku alavita, hrišćana, šiita i druza protiv opozicije koja se identifikuje sa sunitskim islamom. Najvažnije je da će imati podršku drugih sila, prije svega Irana, kojem se čini da je njegova vlastita budućnost na kocki. Rat na strani pobunjenika vjerovatno može biti dobijen snažnim vazdušnim napadima i uz podršku stranih trupa na tlu. Ali onda slijedi pitanje: je li iko spreman za novi Irak?

Dok čekamo na detalje njegovog predloga, radikalna alternativa koju je ponudio Barns-Dejsi - smanjenje dejstava u toj zemlji pregovorima velikih sila, koje bi se dogovorile u korist ukidanja protoka oružja i uticale na zaraćene strane da nađu politički kompromis – teško da će donijeti bolji rezultat.

Duh ratova koji tek dolaze

Strahujem da prava istina glasi da je Sirija možda vjesnik stvari koje će uslijediti. U bivšoj Jugoslaviji dominantno prisustvo imale su sile koje su imale sličnu ideologiju: Evropa i Zapad. Rusija i Kina nisu smatrale da su njihovi vitalni nacionalni interesi na kocki u Srbiji – što mnoge spoljne sile imaju u Siriji.

I pored toga je trebalo deset godina, preko 100.000 ljudskih života da se smiri situacija na Balkanu. U novom svjetskom poretku – kada više sila, kako globalnih tako i regionalnih, ima interesa u nekoj stranoj zemlji – biće teško zaustaviti obračun.

Počevši od Balkanskih ratova na koje se nadovezao Prvi svjetski rat, XX vijek je bio najkrvaviji u ljudskoj istoriji. Ako ne osmislimo neke nove načine za rješavanje konflikata, dovoljno efikasne da drže novi svjetski poredak pod kontrolom, XXI vijek bi mogao biti daleko krvaviji.

(DEPO/BLIN)