Prvi je i do sada jedini jugoslovenski književnik dobitnik Nobelove nagrade za književnost (1961). Napisao je čuvene romane "Na Drini ćuprija"  "Travnička kronika", "Gospođica" i druge. Andrićevo književno zanimanje bilo je upravljeno prema Bosni, njezinim minulim vremenima, ljudima i društvenim previranjima.

Životopis

Ivo Andrić je rođen 9. oktobra 1892. godine u Travniku, mahala Zenjak broj 9, Bosna i Hercegovina. Knjige rođenih kažu da mu je otac bio Antun Andrić, podvornik, a majka Katarina Andrić, iz porodice Pejić. Odrastao je u rimokatoličkoj porodici i izjašnjavao se kao Hrvat minimalno do završetka fakulteta, a u doba Jugoslavije se počinje nacionalno izjašnjavati kao Srbin. Djetinjstvo je proveo u Višegradu gdje je završio osnovnu školu. Andrić 1903. godine upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju školu u Sarajevu, a filozofiju - odsjek za slovenske književnosti i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu. Doktorsku disertaciju "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine" (Die Entwicklung des geistigen Lebens in Bosnien unter der Einwirgung der turkischen Herrschaft) Ivo Andrić je odbranio je na Univerzitetu u Gracu 1924. godine. Njegova rodna kuća je danas otvorena kao muzej - Memorijalni muzej-kuća Ive Andrića.

Kao gimnazijalac, Andrić je vatreni pobornik integralnog jugoslavenstva, pripadnik je naprednog nacionalističkog pokreta Mlada Bosna i strastveni je borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.

Andrić i umjetnost

U načinu izgrađivanja likova i umjetničkom postupku pri oblikovanju svojih misli o životu i ljudima Andrić se ne odvaja od najljepših tradicija realističke književnosti škole, iako takav njegov postupak ne znači i ponavljanje tradicionalnih realističkih manira. Njegove slike života nisu samo realistički izraz određene životne i istorijske stvarnosti, jer on u njih utkiva i znatno šira uopštavanja i opštija, gotovo trajna životna značenja. Legendarni bosanski junak Alija Đerzelez nije samo tip osmanlijskog pustolova i avanturiste, već i večiti čovek pred vječitim problemom žene. Tamnica iz pripovetke Prokleta avlija ima znatno šire značenje: ona je izvan vremena i mjesta kojima ih je pisac lokalizovao. Iako se u Andrićevom književnom djelu najčešće javlja Bosna, gotovo svi njeni likovi se izdižu izvan životnog kruga u kome ih pisac nalazi. Andrić, prirodno, nikada ne iznevjerava tipičnost sredine i vremena, ali on pri tom tako komleksne ličnosti umije da dogradi i u njima podvuče ono što je opštije i životno šire od osobenosti određenih konkretnom sredinom i vremenom.

Ono po čemu se Andrić naročito ističe u našoj savremenoj književnosti, to su vanredne analize i psihološka sagledavanja onih čovekovih stanja koja su u nas, do njega, bila izvan značajnih literarnih interesovanja. Njega najviše zanima onaj tamni i nejasni impuls u čoveku koji je izvan domašaja njegove svijesti i volje.

Polazeći od nekih savremenih postavki psihološke nauke, Andrić je prikazao kako ti tajanstveni unutrašnji impulsi fatalno truju i opterećuju čoveka. Osim toga, on je sa posebnom sugestivnošću slikao dejstvo seksualnh nagona i čulnih percepcija na duševni život čovjeka. Zbog svega toga Andrić se prvenstveno pokazuje kao moderni psihoanalitičar u našoj savremenoj književnosti. U sudbini svake ličnosti ovog našeg pripovedača je i neka opštija ideja, izvesna misao o životu, čovjeku i njegovoj sreći. Zato se za njegovu prozu s pravom kaže da nosi u sebi obilježja takozvanog filozofskog realizma.

Andrićeva proza sačuvala je apsolutnu, kristalnu jasnost izraza. On ne traži stilski efekat u neobičnoj metafori ili u naglašenom izrazu, već se izražava mirnim i prirodnim kazivanjem. Skladna i jednostavna rečenica, uvjerljivost i sugestivna estetska i misaona funkcionalnost pripovedačkih slika čine da Andrićevo djelo predstavlja najsuptilniju umjetničku vrijednost južnoslavenske književnosti.

(DEPO, BNLIN/eb)