Ništa vas ne može bolje upoznati sa ovim mističnim i zastrašujućim aspektom života u Staroj Grčkoj, kao ritual farmakos, ceremonija koja je održavana na godišnjem nivou od 8. do 5. vijeka prije nove ere. 

Porijeklo i detalji rituala su misteriozni: postojeći istorijski izvori nude samo djelić priče. 

Ipak, znamo da je u to doba tokom razdoblja bolesti i gladi, svaki grčki grad birao najružnijeg stanovnika koji je u ritualu imao ulogu “farmakosa”. (“Ružan” u ovom slučaju vjerovatno znači deformisan na neki način i sigurno pripadnik nižih slojeva društva).

Ta osoba bi na neko vrijeme dobijala hranu o trošku društva i to najveće delikatese dostupne u to vrijeme – smokve, kolačiće od ječma i sireve. Kasnije, on ili ona, bili bi sprovođeni kroz grad i zvjerski prebijani granama. 

Sudbina ovih nesrećnika uglavnom je zavisila od lokalnih tradicija. U nekim mjestima samo bi bili prognani, dok bi u nekim farmakos bio kamenovan do smrti, zapaljen ili bačen s litice. 

U Atini je recimo ritual obilježavan tokom godišnjeg Targelija festivala. 

Teško je naći odgovor na pitanje zašto bi društvo žrtvovalo svoje “ružne” članove. Prije svega, stari Grci bili su opsednuti čistotom, a oni koji su odstupali od institucionalizovanih normi posmatrani su kao prijetnja. 

Fizičke nesavršenosti smatrane su pokazateljem moralnih nedostataka i zato su djeca s posebnim potrebama napuštana i izbacivana van gradskih zidina. 

Drugo, grčka mitologija na mnogo mjesta pokazuje da žrtvovanje pojedinca daje moć da se spasi cijela zajednica, što je odraz iz precivilizacijskih tekovina u kojima je pleme opstajalo tako što je žrtvovalo najslabije članove. 

Ritual farmakos imao je i fukciju katarze, pročišćenja grijeha kompletnog društva. Iz same riječi farmakon, izvedena je engleska reč “farmacija” koja istovremeno označava i otrov i lijek. U njoj je sadržana dvojaka priroda farmakosa: on je bio istovremeno i krivac za sva zla koja pogađaju društvo, ali i njegov spasilac. Baš zato je i prije žrtvovanja čašćavan najboljom hranom. 

Naravno, eliminacijom farmakosa nisu mogli da se riješe problemi društva, ali je zato taj ritual ublažavao tenzije koje su se gomilale tokom teških vremena i izbjegavana je mogućnost haotičnog i nekontrolisanog krvoprolića. 

Praksa je nezamisliva u većini savremenih kultura, ali sama njegova suština nije nestala. Često se kompletne zajednice okreću protiv najslabijih grupa – nemoćnih, beskućnika, izbjeglica... Poput starih Grka, ljudi i danas projektuju najstrašnije aspekte sebe i društva kom pripadaju u nekog pojedinca ili grupu. Ta sila koja i danas oblikuje ponašanje ljudi može imati dalekosežnije posljedice od linča rulje.

(B92, DEPO PORTAL, BLIN MAGAZIN/mr)